Ενας πρώτος κύκλος κτιριακών έργων, διεσπαρμένων σε έναν ευρύτερο πολεοδομικό χώρο, συγκροτείται σε συλλογή κτιρίων από μία συλλογιστικη που συνοψίζει και τεκμηριώνει έναν πρωταρχικό κοινό Αρχιτεκτονικό Λόγο. Ο αυτός Αρχιτεκτονικός Λόγος όντας οικοδομημένος αναδημιουργεί και εμπλουτίζει την συλλογή κτιριακών έργων, παράγει δε σε συνδυασμό με την διασπορά των κτιριων σε ενα μικρότερο ή μεγαλύτερο πολεοδομικό χώρο, έναν ιστό Αρχιτεκτονικής Λογικής, ικανής να αναδιοργανώσει τον πολεοδομικό χώρο σε πολεοδομική ενότητα. Ο παραπάνω προβληματισμός διατυπώνεται εν κατακλείδι στην φράση ‘’η πόλις εν τω κτιρίω και το κτίριο εν τη πόλη, φιλικώς ρέουν δια μέσου του τοπίου’’ που δίκην εξίσωσης επιχειρεί όχι μόνο να διερευνήσει την θεωρητική σχέση των τριών θεμελιωδών μεγεθών, ήτοι της πόλης, του κτιρίου και του τοπίου, αλλά κυρίως να διασφαλίσει μια πρακτική μαθηματική σχέση αναάμεσα στα παραπάνω μεγέθη, δεδομένου ότι η κατασκευασμένη κτιριακή αρχιτεκτονική είναι η γενετική βάση της πόλης, ενώ ταυτοχρόνως μεταλλάσει το αυτο-προσδιοριζόμενο κατά τον εαυτό του τοπίο σε ετεροπροσδιοριζόμενο περιβάλλον που περιβάλλει το κτίριο. Είναι γεγονός ότι σήμερα το κτιριακό έργο αποτελεί κεντρικό σημείο πολλαπλής αναφοράς διότι ο κάτοικος/χρήστης βλέπει ως θέα το τοπίο, σχετίζεται με την πόλη και τις παροχές της, εντάσσεται στο δομημένο ιστορικό περιβάλλον, χρησιμοποιεί την σύγχρονη τεχνολογία και προσεγγίζει τον εαυτό του και τους άλλους μέσα στο σπίτι του και μέσα από το σπίτι του. Αυτή η πραγματικότητα επαναπροσδιορίζει τις θεμελιώδεις αξίες, νοούμενες παράλληλα και σαν εργαλεία σχεδιασμού κατά την εφαρμογή τους ως ακολούθως:
1.Η λογική ανάλυση της του τοπίου αίσθησης.
Το τοπίο πάντα αισθησιακό ακόμη και στην πιό λιτή του μορφή ως πέτρα και φώς, διεγείρει τις αισθήσεις και προσφέρει μία συγκινησιακή βάση πολύτιμη για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Η λογική ανάλυση της αίσθησης του τοπίου είναι κατ’ ουσία μία μεθοδολογία εξόρυξης, καθαρισμού και ανάδειξης αυτής της συγκινησιακής βάσης δεδομένου ότι η παρουσία της, διαχρονικώς περιβάλλει το κτίριο. Προκειμένου λοιπόν να μετατραπεί το τοπίο σε περιβάλλον, περιβάλλον (που περιβάλλει) το κτίριο, αναλύωνται και καταγράφονται σαν παράμετροι του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, οι τρείς βασικοί συστατικοί του χαρακτήρες, ήτοι η τοπιογραφία του, το μικρόκλιμά του και το οικοσύστημα του. Το αποτέλεσμα της ανάλυσης είναι να κατασκευαστεί ένα κέλυφος-φίλτρο ικανό τόσο με την δομική αντοχή του να σβύνει την καταστροφικότητα των φυσικών στοιχείων, όσο, με την διαπερατότητά του να εξελίσσει το αρχικό εσωστρεφές αίσθημα προστασίας και ασφάλειας σε ένα τελικό εξωστρεφές αίσθημα φιλικότητας προς το φυσικό περιβάλλον. Είναι ακριβώς αυτό το εξωστρεφές αίσθημα φιλικότητας που θα ωθήσει τον κάτοικο/χρήστη να μετέχει επιστρεφοντας, μετά την ολοκλήρωση του έργου, στην συγκινησιακή βάση που ήδη ο ποιητής-αρχιτέκτονας είχε αισθανθεί και καταγράψει στην αρχή του έργου. Η επιστροφή του κατοίκου/χρήστη λόγω της αισθαντικής σχέσης που έχει αποκτήσει εξ αιτίας της επιτήδειας αρχιτεκτονικής λύσης, αποτελεί κύριο στοιχείο που διασφαλίζει την διαρκή προστασία και διατήρηση των βασικών συστατικών χαρακτήρων του τοπίου.
2.Η μετατροπή των καθημερινών βιωτικών αναγκών και των πιο ασήμαντων επιθυμιών σε αρχιτεκτονικά μέλη.
Ως η λύση των προβλημάτων σχεδιασμού που θέτουν οι βιωτικές ανάγκες και επιθυμίες του κατοίκου/χρήστη, η λειτουργικότητα του κτιρίου αποτελεί θέσφατον μεν, υπερβάσιμον δε από την ποιητική του χώρου που είναι εν προκειμένω η ικανότητα είτε των αρχιτεκτονικών και δομικών μελών του κτιρίου είτε των χώρων του κτιρίου να επικοινωνούν με τον κάτοικο/χρήστη απευθύνοντας του έναν αρχιτεκτονικό λόγο άρρητο μεν κατανοητό δε. Ο λόγος αυτός συντάσσεται παράλληλα με τον σχεδιασμό του έργου και γράφεται μέσα στον χώρο κατά την κατασκευή του έργου με μέσα γραφής τα δομικά στοιχεία και τα αρχιτεκτονικά μέλη του κτιρίου. Μέσα λοιπόν από αυτήν την πρακτική, προκύπτει ένα σύνολο χώρων, οι οποίοι είναι ταυτόχρονα και ένα τρισδιάστατο κείμενο που κάτι αφηγείται, κάτι περιγράφει, κάτι προτείνει. Οι κατά το παρελθόν βιωμένοι χώροι που έχουν καθορίσει τις προτιμήσεις του κατοίκου /χρήστη είναι πρόσφορο θέμα αφήγησης, οι σύγχρονες βοιωτικές ανάγκες είναι ένα θέμα περιγραφής και οι επιθυμίες, παρελθούσες, σύγχρονες και μέλλουσες είναι ένα θέμα πρότασης. Ειδικότερα ο αφηγηματικός αρχιτεκτονικός λόγος γράφεται με αναγνωρίσιμης μορφολογίας, αρχιτεκτονικά μέλη, ικανά να αναπαράγουν αναμνήσεις. Τα μέλη αυτά συντάσσονται εν είδη φράσεων και καθορίζουν χώρους-κείμενα, μνήμες ενός ζωντανού κτιρίου που θυμάται και θυμίζει στον κάτοικο/χρήστη τους γενέθλιους του, χώρους. Ο περιγραφικός αρχιτεκτονικός λόγος γράφεται με δομικά στοιχεία με εμφανή τον λειτουργικό τους ρόλο, έτσι ώστε όχι μόνο να διασφαλίζουν την λειτουργικότητα του κτιρίου αλλά και να αποπνέουν την βεβαιότητα ότι δι’αυτών ο κάτοικος/χρήστης απολαμβάνει την άνεση που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία. Έσχατος αλλά όχι τελικός ο αρχιτεκτονικός λόγος που προτείνει, γραμμένος με αρχιτεκτονικά μέλη με αφηρημένο ή πολύπλοκο γεωμετρικό σχήμα, ενεργεί αποφατικά, δημιουργώντας κηλίδες ασάφειας στην κατάφαση τόσο της παρελθούσας παραδοσιακής μορφολογίας, όσο και της σύγχρονης τεχνολογικής λειτουργικότητας.
3. Ο συνδυασμός της προηγμένης τεχνολογίας και των παραδοσιακών τεχνικών σε ενοποιημένη κατασκευή.
Η ιστορική διαδρομή μιάς πόλης είναι ταυτόχρονα και η προσθετική καταγραφή μιάς ακολουθίας κατασκευαστικών τεχνικών και μορφολογικών αποτελεσμάτων. Άλλες από αυτές τις τεχνικές παραμένουν στο επίπεδο του επιδέξιου αυτοσχεδιασμού και άλλες βιομηχανοποιούνται και μετατρέπονται σε κατασκευαστική τεχνολογία. Από τον συνδυασμό των παραδοσιακών τεχνικών και της προηγμένης τεχνολογίας σε ενοποιημένη κατασκευή προκύπτουν, δύο κατασκευαστικές δυνατότητες, δύο ιδιότητες της κατασκευής και ένα ποιητικό αποτέλεσμα. Ειδικώτερα, η δομημένη ιστορία μιάς πόλης εφοδιάζει τον ποιητή-αρχιτέκτονα με μία πλούσια παλέττα εκφραστικών δομικών και αρχιτεκτονικών μέσων που κινείται από το ένα άκρο-κατασκευαστική δυνατότητα του επιδέξιου καλλιτεχνικού αυτοσχεδιασμού στο εργοτάξιο, μέχρι το άλλο άκρο-κατασκευαστική δυνατότητα της μεταφοράς προκατασκευασμένης δομικής τεχνολογίας και της ενσωμάτωσης της στο σώμα του κτιρίου. Η ταυτόχρονη όμως συμπαράθεση διαφορετικών τεχνικών και τεχνολογιών κατασκευής αποτυπώνει στο σώμα του κτιρίου την ιστορική διαδρομή της πόλης καθιστώντας την κατασκευή του, σκεύος δύο ιδιοτήτων, αυτής του ιστορικού χρόνου που πραγματώνεται στο παρόν δια των παλαιών τεχνικών και αυτής του παγκόσμιου χώρου στον οποίο εντάσσεται το κτίριο δια της ενσωμάτωσης σε αυτό της βιομηχανοποιημένης τεχνολογίας. Είναι φανερό ότι η ένταξη του κτιρίου στο ιστορικό περιβάλλον και ο παράλληλος συσχετισμός του με το σύγχρονο γίγνεσθαι, ανατίθεται περισσότερο στην κατασκευαστική πρακτική και λιγότερο στο μορφολογικό αποτέλεσμα που αυτή παράγει και αυτό διότι το μορφολογικό αποτέλεσμα ως ποιητικό αποτέλεσμα πλέον, υπερβαίνει χωρίς να αφανίζει τα ίχνη των κατασκευαστικών πρακτικών, διαποτίζοντας το σύνολο του κτιρίου με την νοσταλγία της ουτοπίας. Αυτό σημαίνει ότι το κτίριο, παρ’ όλο που είναι φτιαγμένο με διάφορους τρόπους, αποκταει μία ενιαία αρχιτεκτονική προσωπικότητα όταν μεταδίδει στον κάτοικο/χρήστη μία απροσδιόριστη νοσταλγία, είτε δια της ανάμνησης της παιδικής του πόλης, είτε δια του συσχετισμού του με την σύγχρονη παρούσα πόλη, είτε δια της προσέγγισης πόλεων τις οποίες ο κάτοικος/χρήστης θα ήθελε να επισκεφθεί. Με αυτόν τον τρόπο η αρχιτεκτονική μορφολογία παύει να είναι μία διακόσμηση και γίνεται το όχημα της νοερής επίσκεψης του κάτοικου/χρήστη στην παρελθούσα γενέθλια πόλη, στην παρούσα σύγχρονη πόλη και στην απρόσιτη επιθυμητή πόλη.
4.Το αρχιτεκτονικό-ποιητικό ένστικτο ως πλοηγός διαχείρισης των επιμέρους στοιχείων του έργου.
Η πληθώρα των οικοδομικών υλικών, είτε είναι δομικά υλικά, είτε είναι διακοσμητικά υλικά, είτε είναι υλικά εγκαταστάσεων που διατίθενται προς επιλογή, καθώς και οι αυξημένες απαιτήσεις εξοπλισμού του κτιρίου, θέτουν ευθέως το θέμα της διαχειρισής τους. Δεδομένου λοιπόν του πολύ μεγάλου αριθμού των επιμέρους στοιχείων του έργου που προβλεέπονται ώστε το έργο να ανταποκρίνεται στις βασικές προδιαγραφές δομικής ασφάλειας, αρχιτεκτονικής λειτουργικότητας - αισθητικής και σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού εγκαταστάσεων, τίθεται πλέον η αναγκαιότητα της εμπνευσμένα έντεχνης συναρμολόγησής τους, διαδικασία που εντάσσει τόσο τον σχεδιασμό του φέροντος οργανισμού όσο και τον σχεδιασμό των εγκαταστάσεων στον ευρύτερο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του κτιρίου. Υπάρχουν δύο βασικές και απαιτούμενες ιδιότητες των δομικών οικοδομικών υλικών κυρίως αυτών του φέροντος οργανισμού και των εγκαταστάσεων που ενδιαφέρουν τον ποιητή-αρχιτέκτονα και αυτές είναι η διαχρονικότητά τους και η άρρηκτη σχέση τους με τα δίκτυα παροχών της πόλης. Πράγματι τα συγκεκριμένα στοιχεία του έργου που αποτελούν αυτήν καθ’εαυτήν την υπόσταση της οικοδομής, έχουν κατά σχεδιασμό και κατ’ απαίτηση πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής που υπερβαίνει κατά πολύ τα στενά χρονικά όρια της εποχής του σχεδιασμού, της ζωής του κατοίκου/χρήστη και της σύγχρονης με το έργο αντίληψης περί δομημένου περιβάλλοντος. Θεωρείται λοιπόν πρόσφορο να εγγραφούν πάνω, στο προορισμένο να υφίσταται ιστορικά, σώμα της οικοδομής φιλοσοφικές ιδέες ανθεκτικής αυθεντικότητας και διαχρονικές αξίες, άξιες να παραδοθούν στους επόμενους κατοικούς/χρήστες του κτιρίου. Είναι δε οι φιλοσοφικές ιδέες και οι διαχρονικές ανθρωπιστικές αξίες που αλλάζουν και βελτιώνουν την τεχνογνωσία της στατικής και ενεργειακής συμπεριφοράς του κτιρίου και διαμορφώνουν μία σύνδεση συνεργασίας με τα δίκτυα υποδομής και παροχών της πόλης με ιδιάζουσες όσο και εξέχουσες ιδιότητες, την διαλεκτικ εξάρτηση και την επιλεκτική αυτονομία του κτιρίου.
5.Ο προσχεδιασμένος αυτοσχεδιασμός των αρχιτεκτονικών προτάσεων.
Τα μέσα περιγραφής και αναπαράστασης των αρχιτεκτονικών προτάσεων έχουν έναν ορίζοντα ο οποίος ορίζει και το πέρας των δυνατοτήτων τους να εκφράσουν και να καταστήσουν κατανοητή την νέα αρχιτεκτονική πραγματικότητα που επαγγέλωνται. Τοιουτοτρόπως η σχεδίαση και η μοντελλοποίηση του κτιρίου υπό κλίμακα κατά την φάση της μελέτης, μπορούν μεν να εικονίσουν, να αναλύσουν, να ορθοτομήσουν και να παρουσιάσουν τα τεχνικά χαρακτηριστικά του κτιρίου, δεν είναι ικανές δε να μεταδώσουν στούς συντελεστές του έργου την αίσθηση του κατασκευασμένου χώρου. Αυτό συμβαίνει διότι κατά την φάση του σχεδιασμού ο άνθρωπος όντας σε μεγαλύτερη κλίμακα περιβάλλει το μοντέλλο του κτιρίου, ενώ στην φάση της κατασκευής το κτίριο περιβάλλει τον άνθρωπο. Αυτή η ενγενής αδυναμία της μελέτης έχει σαν αποτέλεσμα, οι συντελεστές του έργου όχι μόνο να μην μπορούν να αισθανθούν την ποιητική των αρχιτεκτονικων και δομικών μελών και των χώρων, αλλά ακόμη και να μην μπορούν να εννοήσουν την οικοδομή στην τελειότητά της. Γνώστης αυτού του γεγονότος ο ποιητής-αρχιτέκτονας προσδίδει δύο ιδιότητες στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, αυτήν της ευελιξίας και αυτήν της πολλαπλότητας. Η προνοητικότητα αυτή επιβραβεύεται κατά την φάση της κατασκευής στο εργοτάξιο, όταν οι συντελεστές του έργου αρχίζουν διαδοχικώς να αισθάνωνται και να εννοουν, ενώ η τροποποίηση της μελέτης φαντάζει αναπόφευκτη. Τότε οι προσχεδιασμένες εναλλακτικές λύσεις ως αυτοσχεδιασμοί εκλαμβάνονται ενώ ο ποιητής-αρχιτέκτονας ελέγχει την ικανότητά τους να λειτουργούν προκαλώντας την εκ των προτέρων προτύπωση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων που θα συμβαίνουν μετά την παράδοση του έργου.
Η ποιητική Αρχιτεκτονική.
Τα παραπάνω εργαλεία σχεδιασμού, δια των οποίων κατασκευάζεται η νέα οικιστική πραγματικότητα μέσα στην υπάρχουσα περιβαλλοντική οντότητα, συνθέτουν ως αρχέγονες αξίες την έννοια της ποιητικής αρχιτεκτονικής. Είναι δε η ποιητική αρχιτεκτονική, αυτή η κατασκευαστική πράξη που με το πλάσιμο, το συνταίριασμα και την συναρμολόγηση ευτελών και κοινών οικοδομικών υλικών, καθώς και με την εμπνευσμένη καθοδήγηση μαστόρων με τρέχουσα ικανότητα, αποσκοπεί μέσα σε λογικά πλαίσια κόστους, στην μετουσίωση της άμορφης οικοδομικής ύλης σε όμορφη οικοδομή με τελικό κατόρθωμά της το ζωντανό κτίριο ενώ η διαχείριση των στοιχείων του έργου, ποιητική τή αδεία, εξελίσσει τον χώρο απο κατοικίσιμο σε κατοικίδιο.
Κωνσταντίνος Ζαμπέτας
ΠοιητήςΑρχιτέκτονας
& Δομικός Αρχιτέκτων Μηχανικός
